Asma dan pengurusan pesakitnya

APABILA anak mempunyai pernafasan kasar, berdehit dan kadangkala cepat penat ketika bermain, ramai ibu bapa bimbang jika anak menghidap asma, apatah lagi pada pasangan yang ada sejarah pesakit asma dalam keluarga mereka. Bagaimanapun, bukan semua gejala pernafasan kasar, berdehit dan kerap berhingus menandakan asma kerana kajian menunjukkan hanya 30 peratus kanak-kanak yang menunjukkan gejala itu mendapat asma apabila berusia melebihi tiga tahun.

Bagi kanak-kanak kurang dari tiga tahun, saluran pernafasan mereka sangat kecil dan sebarang jangkitan pada bahagian ini menjejaskan laluan fungsi laluan udara. Akibatnya, mereka sukar bernafas, pernafasan menjadi kasar dan kelihatan termengah-mengah apabila bernafas.

Pakar perubatan seluruh dunia mengkategorikan asma sebagai penyakit paru-paru kronik paling lazim di dunia. Berdasarkan Laporan Beban Asma, dianggarkan 300 juta penduduk dunia menghidap asma dan angka ini membabitkan semua kaum, umur dan tahap sosio ekonomi.

Pada keadaan normal, udara boleh keluar masuk paru-paru dengan bebas, tetapi jika asma tidak terkawal, dinding pada saluran udara dalam paru-paru mengalami keradangan, bengkak dan menebal, menyebabkan saluran udara menjadi sempit. Malah, ketika ini ia menjadi sangat sensitif terhadap perubahan persekitaran.

Ketika serangan asma, dinding saluran udara membengkak dan otot di sekitarnya mengecut, menyebabkan mukus (lendir atau cecair) menutup liang udara kecil dalam paru-paru. Ini sebabnya serangan pesakit asma menyebabkan pesakit berasa sesak dada dan sukar bernafas.

Serangan asma berbeza antara individu dan gejalanya berubah-ubah setiap masa, hari, minggu dan bulan. Biasanya gejala asma teruk pada waktu malam dan awal pagi. Antara gejala asma ialah kesukaran bernafas, nafas berdehit (berbunyi kasar), sesak dada dan batuk.

Menurut Perunding Paediatrik Pusat Perubatan Kelana Jaya, Dr Syed Nazir Syed Kadir, kebanyakan punca asma tidak diketahui dan ia biasanya diwarisi dalam sesebuah keluarga. Jika ibu atau bapa mempunyai asma, kebarangkalian anak mendapat asma ialah 20 peratus dan kemungkinan ini meningkat kepada 64 peratus jika ibu dan bapa menghidap asma.

Namun, asma juga boleh berlaku pada kanak-kanak yang dilahirkan dalam keluarga tiada asma dengan kebarangkalian tujuh peratus. Tiada siapa tahu bagaimana perkara ini boleh terjadi, namun yang pasti asma juga boleh dikaitkan dengan penyakit lain seperti ekzema, alahan dan alahan rinitis.

Berdasarkan kajian, didapati prevalens asma di kalangan kanak-kanak lelaki dua kali lebih tinggi berbanding perempuan (di bawah umur 14 tahun) tetapi keadaan ini terbalik pada golongan dewasa. Pada orang dewasa, lebih ramai wanita mengalami asma berbanding lelaki.

Walaupun tiada penjelasan kukuh menerangkan keadaan ini (kaitan asma dengan jantina), dipercayai ia dipengaruhi saiz paru-paru. Saiz paru-paru kanak-kanak lelaki lebih kecil berbanding perempuan, tetapi apabila dewasa paru-paru lebih besar berbanding wanita.

Bagi kanak-kanak yang ada masalah saluran pernafasan terlalu sensitif, mereka juga mengalami gejala asma seperti batuk pada waktu malam dan awal pagi (jika teruk boleh menyebabkan muntah) serta nafas berdehit.

Biasanya kali pertama mengalami gejala ini, mereka masih belum boleh dikatakan menghidap asma, tetapi jika gejala berulang dua atau tiga kali sebulan dan menunjukkan tindak balas baik dengan ubat asma, berkemungkinan besar mereka menghidap asma.

“Asma pada kanak-kanak biasanya ‘hilang’ selepas mereka berumur tiga tahun. Bagi kanak-kanak yang masih ada masalah asma selepas umur ini, penyakit itu biasanya mengganggu kehidupan mereka selama satu hingga dua tahun dan jika tidak dikawal ia boleh berlarutan hingga dewasa.

“Ini sebabnya ibu bapa dan seisi keluarga perlu sama-sama terbabit dalam pengurusan asma, walaupun hanya seorang anak menghidap penyakit itu. Antara perkara penting yang perlu diberi perhatian ialah mengelak pesakit terdedah kepada faktor atau perkara yang boleh merangsang serangan asma,” katanya.

Tanda dan gejala asma paling biasa ialah:

1. Batuk, terutama pada waktu makan, dan menjadi lebih teruk pada awal pagi (sekitar jam 3 dan 4 pagi); ketika cuaca sejuk atau ketika bersenam.
2. Nafas berdehit (ada bunyi seperti tiupan wisel).
3. Sesak atau sukar bernafas.
   

Dr Syed Nazir berkata, gejala asma biasanya berlarutan selama dua hingga tiga hari, tetapi kadangkala boleh lebih lama; bergantung kepada keadaan penyakit setiap individu. Walaupun ia penyakit lazim, sehingga kini masih tiada cara dapat menentukan bila masa seseorang kanak-kanak itu mendapat serangan asma.

Ini kerana banyak faktor boleh merangsang serangan asma dan ia berbeza bagi setiap individu. Namun antara faktor yang dikenalpasti ialah:

1. Selesema — Jangkitan virus pada saluran pernafasan dikatakan menjadi faktor paling lazim menyebabkan serangan asma akut. Ini masalah biasa yang dialami kanak-kanak. Kajian menunjukkan seseorang kanak-kanak mendapat selesema akibat jangkitan virus sebanyak enam hingga lapan kali setahun atau mungkin lebih kerap.

Jika asma dirangsang oleh jangkitan virus, anak anda mengalami gejala seperti demam dan hidung berhingus. Ingat, antibiotik adalah untuk jangkitan bakteria dan ia tidak berkesan ‘membunuh’ virus. Jadi usah gesa doktor memberikan anak anda antibiotik kerana pengambilan antibiotik yang tidak diperlukan menyebabkan masalah lain di kemudian hari.

2. Senaman — Sebarang bentuk senaman, terutama membabitkan aktiviti cergas, boleh memburukkan keadaan jika asma tidak terkawal. Bagaimanapun, ia boleh dilakukan jika asma diuruskan dengan baik.

3. Perubahan cuaca.

4. Asap rokok.

5. Habuk.

6. Kutu rumah.

7. Pencemaran udara.

8. Debunga.

9. Bulu haiwan peliharaan (contohnya kucing, anjing dan arnab).

10. Sesetengah jenis makanan.

Ibu bapa disaran mengenal pasti faktor rangsangan yang boleh menyebabkan serangan asma anak mereka supaya ia boleh dielakkan. Pada masa sama, pakar menyarankan supaya mengurangkan penggunaan permaidani atau hamparan di rumah kerana ia mudah memerangkap habuk yang boleh merangsang serangan asma.

Ubat

Sehingga kini belum ada ubat mampu menyembuhkan asma, tetapi penyakit paru-paru kronik ini boleh dikawal dengan baik dan berkesan. Kawalan baik membolehkan pesakit pergi ke sekolah, bekerja atau melakukan semua aktiviti seperti orang lain.

Secara umumnya pesakit asma kanak-kanak memerlukan dua jenis ubat iaitu pelega dan penghalang.

 Ubat pelega — Ia bertujuan membantu melegakan pernafasan dan bertindak dengan cepat ketika serangan. Antara jenis paling biasa digunakan ialah ventolin, bricanyl dan respolin. Ia juga dipanggil bronkodilator yang berfungsi merehatkan dan melebarkan saluran pernafasan supaya lebih banyak udara dapat melaluinya. Ubat ini diambil apabila mengalami serangan asma saja.

Menurut Dr Syed Nazir, untuk serangan akut, pesakit kanak-kanak memerlukan ubat atau bronkodilator setiap empat jam. Bagaimanapun, jika anak anda kelihatan memerlukan ubat lebih kerap, disarankan segera membawa anak berjumpa doktor untuk pemeriksaan lanjut.

Ubat lain yang turut digunakan ialah prednisolon iaitu sejenis steroid. Ramai ibu bapa takut apabila diberitahu anak mereka akan diberi ubat streroid kerana bimbang ia menyebabkan ketagihan. Namun anggapan ini salah kerana anak anda diberi ubat dalam dos terkawal dan tidak menyebabkan ketagihan.

Prednisolon membantu saluran pernafasan bertindak balas dengan lebih baik kepada ventolin. Ia juga mengurangkan bengkak dan keradangan pada dinding saluran pernafasan. Prednisolon diberi dalam bentuk sirap atau pil dan mengambil masa enam hingga lapan jam untuk bertindak.

Biasanya pesakit kanak-kanak diberi prednisolon dalam tempoh pendek, iaitu antara tiga hingga lima hari. Kesan sampingan yang dibimbangkan ibu bapa hanya berlaku jika anak diberi prednisolon dalam tempoh lama sehingga beberapa bulan. Jadi untuk rawatan asma yang hanya lima hari, kesan sampingan ini tidak berlaku.

 Ubat penghalang — Ubat ini perlu diambil setiap hari untuk membantu mengelak serangan asma. Antara ubat yang biasa diberi kepada pesakit ialah becotide, intal, becloforte, flixotide, tilade dan pulmicort. Bagaimanapun, bukan semua pesakit kanak-kanak memerlukan ubat penahan, tetapi ibu bapa perlu membawa anak berjumpa doktor secara tetap untuk memastikan sama ada mereka memerlukan ubat ini. Doktor akan membuat pemeriksaan dan mengubah suai dos ubat jika diperlukan.

Rawatan antara serangan

1. Kebanyakan kanak-kanak asma yang mengalami kesukaran bernafas jika mendapat serangan virus tidak memerlukan rawatan di antara serangan asma.
2. Sesetengah kanak-kanak batuk dan mempunyai bunyi berdehit pada waktu malam atau apabila berlari. Jika gejala ini berlaku lebih sekali dalam masa seminggu, beritahu doktor. Doktor mungkin menyarankan anak anda mengambil ubat penghalang untuk mengelak asma.
3. Sedutan adalah cara terbaik untuk mendapat manfaat ubat asma.
   

Ramai juga ibu bapa tertanya, adakah mereka perlu mengejutkan anak yang tidur untuk memberi ubat. Kata Dr Syed Nazir, jika anak anda tidur nyenyak (tidak batuk atau nafas berdehit) ia bermakna mereka dalam keadaan baik dan biarkan anak tidur.

Anda perlu segera membawa anak ke hospital jika mendapati si kecil sukar bernafas dan tidak boleh bercakap. Jika mereka mendapat serangan, segera beri ubat pelega dan paling penting, pastikan ubat penghalang asma diambil setiap hari.

Walaupun kanak-kanak ini masih kecil, mereka boleh diajar untuk menggunakan sendiri pam ubat pelega. Malah, seisi keluarga perlu tahu cara menggunakan pam itu.

Pengurusan asma

Berdasarkan Inisiatif Global Untuk Asma (GINA) iaitu strategi pengurusan dan kawalan asma global, pengurusan baik membolehkan pesakit melakukan semua aktiviti seperti individu sihat tanpa halangan. Ibu bapa tidak sepatutnya berasa risau untuk membenarkan anak bergiat aktif dan bermain dengan kawannya.

Bagaimana hendak tahu sama ada asma anak anda terkawal atau sebaliknya? Asma seseorang pesakit dikatakan terkawal jika tidak mengalami gejala atau serangan, boleh melakukan aktiviti harian tanpa masalah, tidur tidak terganggu akibat batuk pada waktu malam dan tidak (atau hanya sekali sekala) menggunakan ubat pelega. Untuk lebih mudah, sila rujuk Jadual 1.

Dalam program pengurusan dan kawalan asma, ibu bapa dan seisi keluarga perlu bertindak proaktif dengan belajar cara mengendalikan pesakit jika berlaku serangan di rumah. Asma yang terkawal membolehkan anak anda menyertai kawan bermain dengan cergas dan aktif tanpa masalah.

Apa perlu dilakukan? Ibu bapa perlu ada pelan tindakan. Berbincang dengan doktor untuk merangka pelan tindakan ini mengikut gaya hidup anda sekeluarga.

Pelan ini juga akan memberitahu apa perlu dilakukan jika pesakit mendapat serangan asma dan bagaimana mengelaknya. Pelan ini perlu dilekatkan di tempat yang mudah dilihat.

Secara umumnya, empat langkah ada dalam pelan tindakan iaitu:

1. Dudukkan anak dan bertenang.

2. Segera goncangkan pam berwarna biru (pam mengandungi ubat pelega) dan beri anak anda empat sedutan (pam empat kali) menggunakan alat spacer. Beri satu sedutan setiap kali dan suruh anak anda menarik nafas sebanyak 10 kali sebelum diberikan sedutan seterusnya.

3. Tunggu empat minit. Jika tiada perubahan, ulang langkah 2.

4. Jika masih tiada perubahan, panggil ambulans segera. Ketika menunggu, ulang langkah 2 dan 3. Atau segera bawa anak ke hospital berhampiran.

Oleh Norlaila Hamima Jamaluddin, Sumber HarianMetro – 30/12/2007